चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको सुरक्षामा कडाइ, तस्करी र चोरी नियन्त्रणमा सेनको विशेष ध्यान

– हीरालाल गुरुङ

चाडपर्वका बेला चोरी तस्करी बढ्न सक्ने भन्दै चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको संरक्षणमा नेपाली सेनाले कडाइ गरेको छ । विशेष गरी नेपालीहरुको महान् चाड दशैँ, तिहार, छठलगायतका चाडपर्वसँगै चोरी तस्करीको ध्यान निकुञ्जमा हुन सक्ने भन्दै फरक रणनीतिका साथ निकुञ्जको सुरक्षामा कडाइ गरिएको हो । निकुञ्जको सुरक्षार्थ खटिएका बटुक दल गणका गणपति प्रमुख सेनानी अरुण श्रेष्ठले चाडबाडका बेला सर्वसाधारणको ध्यान रमाइलो गर्नेतर्फ जाने हुँदा यस्तो समयमा वन्यजन्तुमाथि हुनसक्ने खतरा रोक्न सुरक्षामा कडाइ गरिएको बताउनुभयो ।

श्रेष्ठले भन्नुभयो, “बडादशैँ, दीपावलीको अवसरमा संरक्षण कार्य अत्यन्तै चुनौती पूर्ण रहन्छ, सर्वसाधारणको ध्यान चाडबाडमा केन्द्रित हुन्छ, उक्त समयमा चोरी तस्कर सक्रिय हुन्छन्, त्यसैले निकुञ्जको संवेदनशील इलाकाको पहिचान गरी विशेष सुरक्षा योजना सञ्चालन गरिएको छ ।” उहाँले वन्यजन्तु संरक्षणमा हुन सक्ने सम्भावित गतिविधिलाई न्यून गर्न बटुकदल गण र निकुञ्जको पहलमा निकुञ्जको क्षेत्रमा विशेष किसिमको अपरेशन सञ्चालन गर्दै आइरहेको जानकारी दिनुभयो ।

निकुञ्जमा सेनाले उच्चस्तरीय प्रविधि सिसीक्यामरा, क्यामरा ट्र्यापिङ, ड्रोन क्यामरा, हात्ती, पैदल, साइकल, मोटरसाइकल, डुङ्गा र रात्रिकालीन एम्बुसको सङ्ख्या वृद्धि गरेको छ । यस्तै निकुञ्जको अति संवेदनशील क्षेत्रमा तालीम प्राप्त कुकुरका साथै हात्तीको प्रयोग गरी विभिन्न स्थानमा ‘सर्च, स्वीप’को कार्यमा जोड दिइएको छ ।

विगतको उपलब्धिलाई कायम राख्नसमेत चुनौती भएकाले आधुनिक प्रविधिको प्रयोग गरेर विशेष टोली परिचालन गरिएको गणपति श्रेष्ठको भनाइ छ । “तस्करको निगरानी त छुट्टै छ, जङ्गलबाट चर्दै बस्ती नजिक आएका वन्यजन्तुको सुरक्षामा समेत टोली रातभर नै खटाइने गरिएको छ, उहाँले भन्नुभयो ।” बस्ती नजिक आएका वन्यजन्तुबाट धनजनको क्षति हुने र तस्करले निशाना बनाउन सक्ने भएकाले त्यस्ता वन्यजन्तुका लागि टोली नै परिचालन गरेर रात्रि गस्ती शुरु भएको निकुञ्जले जनाएको छ ।

दुर्लभ एकसिङ्गे गैंँडा र पाटेबाघको मुख्य वासस्थान चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज हो । विगतमा यहाँ तस्करबाट यस्ता वन्यजन्तु मारिने गरिए पनि पछिल्लो वर्षमा भने तस्करको गतिविधि छिटफुटबाहेक शून्य जस्तै छ । निकुञ्ज सुरक्षार्थ खटिएको नेपाली सेनाका बटुक दल गण र निकुञ्ज कार्यालयका कर्मचारीले निकुञ्जको कडाइका साथ सुरक्षा गरिरहेका छन् । निकुञ्जको अवस्था थाहा हुने गरी दशैँको अवसरमा नेपाली सेनाको ४५ वटा पोष्ट र निकुञ्ज कार्यालयको १३६ वटा पोष्टका सेना र कर्मचारीले निकुञ्जमा ‘स्वीप अप्रेशन’ गरेका थिए ।

निकुञ्जको कसरा, जर्नेली, कछुवानी, सौराहा, खगेन्द्रमल्ली, अम्रिते, सुनाचुरी, वनकट्टा, बोटे सिमरा, बगई र इच्छानगरलगायतका पोष्टबाट निकुञ्जलाई घेरा हाली चुरे ‘अप्रेशन’ गरिएको थियो । सो क्रममा खाना पकाउने चुल्हो, मानिस हिँड्ने बाटो, खानेकुरा फाले नफालेको, सडेगलेका खानेकुरा, जडीबुटी उखेले नउखेलेको, जनावर मरेका जस्ता कुराको सूक्ष्म अध्ययन गरिएको छ ।

निकुञ्जमा दैनिक १५१ साइकल, नौवटा गाडी, १६ मोटरसाइकल, चार कुकुर, १७ वटा पोष्टबाट हात्तीले नियमित गस्ती गरिदै आएको छ । निकुञ्जमा दुर्लभ वन्यजन्तु एकसिङ्गे गैँंडा, पाटेबाघ, चित्त, हात्ती, गोही, जरायो, भालु, गौरीगाईलगायत पाइन्छन् । निकुञ्जको तथ्याङ्कमा चितवनको पूर्वी क्षेत्रमा मात्रै ६० भन्दा बढी गैँंडा छन् । निकुञ्जमा पछिल्लो गणनामा ६०५ गैंँडा र ९३ पाटेबाघ रहेको तथ्याङ्क छ ।